Poziomy wodonośne – przydatne informacje

Woda wsiąkająca w podłoże pod działaniem siły ciężkości porusza się w dół tak głęboko, jak na to pozwalają pory i szczeliny w skałach oraz ciśnienie. Na pewnej głębokości przesączające się wody gromadzą się  i tworzy się warstwa wodonośna – ośrodek nasycony wodą.

Górna granica występowania wody we wszystkich porach i szczelinach skały nosi nazwę zwierciadła wód gruntowych. Strefa między zwierciadłem wód gruntowych a dolną granicą warstwy wodonośnej nosi nazwę strefy nasycenia (strefy saturacji). Ponad zwierciadłem wody znajduje się strefa, która nie zawiera stale wody; woda tylko przesącza się przez nią po opadach atmosferycznych. Pory i szczeliny w tej strefie są zwykle wypełnione powietrzem. Strefa ta jest nazywana strefą nawietrzania (strefą aeracji), a wody w niej zawarte – wodami zawieszonymi (wodami przypowierzchniowymi).

Tuż pod powierzchnią ziemi często znajduje się warstwa wzbogacona w minerały ilaste, powstałe w procesach wietrzenia, lub warstwa innych skał nieprzepuszczalnych. Część przesączającej się wody opadowej może być zatrzymywana tuż pod powierzchnią, tworząc podpowierzchniową, nieregularną warstwę wody podskórnej. Wody te cechują się zmiennością temperatury i z reguły są zanieczyszczone. Z tego względu nie nadają się do celów spożywczych. Wody zaskórne powstają pod wpływem zmian temperatury i opadów atmosferycznych. Wody te są niezbędne do życia roślin. Wody takie pozbawione są strefy aeracji lub jest ona bardzo cienka.

Poniżej wód przypowierzchniowych znajduje się warstwa wodonośna wód gruntowych, czyli wód podziemnych, zalegających na większych głębokościach niż wody zaskórne. Są one szczególne ważne dla osób planujących wykonanie własnego ujęcia wody dla własnych potrzeb. Nie podlegają one bezpośrednim wpływom czynników atmosferycznych. Wody te nie podlegają zmianom temperatury w ciągu doby, cechuje je równowaga termiczna. Temperatura ich zmienia się w zależności od pór roku.  Poziom wód gruntowych zależy przede wszystkim od ilości opadów atmosferycznych, ale także od ciśnienia atmosferycznego oraz jej zużywania przez człowieka. Gromadzenie się wód gruntowych wymaga dziesiątków lub setek lat; z tego względu szybkie wykorzystanie powoduje jej niedobory (powolna regeneracja). Zasoby wody w warstwie wodonośnej są zasilane przez wody opadowe, które przenikają przez warstwy przepuszczalne dla wody i zatrzymują się ponad warstwami nieprzepuszczalnymi. 

Zwierciadło wód gruntowych może znajdować się na różnej wysokości i zmieniać swą głębokość. Jeśli ponad nim znajdują się skały przepuszczalne, zwierciadło nazywamy zwierciadłem swobodnym. Gdy powyżej zwierciadła wody znajduje się warstwa nieprzepuszczalna, zwierciadło wody może się podnosić tylko do spągu tej warstwy. Wówczas może powstać warstwa wodonośna z zwierciadłem napiętym, w której woda jest pod ciśnieniem.